گزارش فشرده از صحبت‌های دکتر ذاکرحسین ارشاد رئیس حزب شهروندان افغانستان در «کنفرانس دیالوگ افغانستان» هایدلبرگ، آلمان – ۲۹ و ۳۰ آگست ۲۰۲۵

مقدمه

کنفرانس «دیالوگ افغانستان» به ابتکار نهادهای بین‌المللی از جمله مؤسسه ماکس پلانک و دوستان بین‌المللی افغانستان در تاریخ ۲۹ و ۳۰ آگست ۲۰۲۵ در شهر هایدلبرگ آلمان برگزار شد. این نشست با حضور جمعی از فعالان سیاسی و مدنی افغانستان از کشورهای اروپایی، کانادا و ایالات متحده آمریکا تشکیل گردید.

دکتر ذاکرحسین ارشاد، رئیس حزب شهروندان افغانستان، در این نشست خطاب به نمایندگان سازمان ملل متحد، نهادهای بین‌المللی و فعالان سیاسی و مدنی صحبت نمودند. آنچه در ادامه می‌آید خلاصه‌ای از محتوای سخنان ایشان است.

۱. ارزیابی وضعیت جاری افغانستان

• دکتر ارشاد تأکید کردند که در سیاست افغانستان یک فرافکنی نابخشودنی جریان دارد؛ به‌گونه‌ای که این تصور به گفتمان غالب بدل شده است که گویا برای طالبان بدیلی وجود ندارد.

• به باور وی، چنین تصوری خطا و در تضاد با واقعیت‌های موجود جامعه افغانستان است.

۲. سه مؤلفه اصلی طالبان و بدیل طبیعی آن‌ها

دکتر ارشاد بیان داشتند که طالبان نه یک فرد و نه صرفاً گروهی از افراد، بلکه محصول سه مؤلفه اساسی‌اند. در برابر هر مؤلفه، بدیل طبیعی و کارآمدی پس از سقوط جمهوریت در ۲۱ آگست ۲۰۲۱ شکل گرفته است:

1. دیدگاه سیاسی:

• طالبان: انحصارگرایی یا قشری‌گرایی با محوریت یک فرد (امیرالمؤمنین).

• بدیل: دیدگاه مردمی؛ سیاست متعلق به همه مردم افغانستان و حق حاکمیت از آن مردم است.

2. اصول و ارزش‌های سیاسی:

• طالبان: شریعت‌گرایی دگم‌اندیشانه، نابرابری، جبر وفقدان آزادی، دیگرناپذیری و بی‌عدالتی.

• بدیل: قانون‌گرایی وضعی، برابری شهروندی، آزادی‌های فردی و جمعی، رواداری، تساهل و عدالت اجتماعی.

3. مکانیزم سیاسی:

• طالبان: نظام انتصابی و تمرکز قدرت در دست یک طبقه با محوریت فرد.

• بدیل: انتخابات و مشارکت مستقیم مردم در تعیین سرنوشت سیاسی.

دکتر ارشاد نتیجه گرفتند که طالبان یک «بسته سه‌گانه» هستند و در برابر آن نیز بسته‌ای بدیل وجود دارد. لذا نیازی به خلق بدیل تازه نیست؛ بلکه حمایت از این بدیل‌های موجود می‌تواند به‌طور طبیعی زمینه‌ساز تغییر گردد. فرق نمی‌کند که چه کنشگرانی به اعتبار هویت فردی در حکومت باشد مهم آن است که به باور‌مند به سه محور بدیل باشند.

۳. راه‌حل بحران افغانستان

• راه‌حل افغانستان در حمایت از این بدیل‌هاست، نه صرفاً جابجایی افراد در اداره طالبانی و یا ساختارهای فرسوده گذشته.

• حمایت داخلی و بین‌المللی از این دیدگاه می‌تواند مسیر تحول پایدار را باز کند.

جمع‌بندی و درخواست‌ها

در بخش پایانی، دکتر ارشاد:

• از نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی (از جمله یوناما) و جریان‌های سیاسی افغانستان خواستند تا از این بدیل سه‌گانه حمایت نمایند دنبال فرد یا افراد نگردند.

•دکتر ارشاد تأکید کردند که حزب شهروندان افغانستان فعالیت‌های خود را بر مبنای همین فرضیه پیش می‌برد و نشست‌های «گفتمان شهروندی» این حزب نیز به همین موضوع اختصاص یافته است.

• وی ابراز امیدواری کردند که این دیدگاه از حاشیه به متن بیاید و مردم افغانستان از پیامدهای حاکمیت گفتمان کاذب «طالبان بدیل ندارند» رهایی یابند.