آزادی مذهبی در افغانستان

نگاه مختصری بر گزارش کمیسیون جهانی آزادی مذهبی ایالات متحده آمریکا در مورد آزادی مذهبی در افغانستان

جوامع بشری در طول تاریخ خویش، همواره در اثر برتری طلبی دینی، سبب منازعات خونینی گردیده است. حتی جنگ جهانی دوم که آثار قابل توجهی بر حقوق بین الملل داشت نیز فارغ از مسائل دینی و مذهبی نبود.

با این حال، جنگهای طولانی و پی در پی مذهبی، حاوی این پیام بود که جنگ راه حل نیست؛ زیرا پایانی بر آن متصور نیست؛ جامعۀ بشری شاهد بوده است که از طریق کشتار، نمیتوان اعتقادات را از انسان حذف کرد یا تغییر داد. لذا، در اثر تحولات اجتماعی و رشد خرد جمعی، جوامع انسانی به این درک رسیدند که برای پایان منازعات مذهبی، تحمل پذیری مذهبی را از طریق کثرت گرایی مذهبی، تشویق و ترغیب کنند. در این مسیر، پیشرفت ها فوق العاده ای حاصل گردیده است و سطح تحمل پذیری مذهبی افزایش یافته است. به همین دلیل، پیروی از یک مذهب، به عنوان یک حق در نظر گرفته میشود و حتی یک حق بشری به شمار می رود. این حق در ماده 18 میثاق حقوق مدنی و سیاسی به صراحت بیان شده است که «هر کس حق آزادی … مذهب دارد». لذا، حق آزادی دین و عقیده به همه مردم تعلق دارد که مصادیق آن عبارتند از حق داشتن اعتقادات و پیروی از یک مذهب یا دین، حق انجام مناسک مذهبی، حق تشکیل اجتماعات مذهبی، حق استفاده از پوشش و نمادهای مذهبی، حق آموزش براساس مذهب، حق اظهار مذهب و حق اجرای سوگند بر اساس مذهب.

باوجود پیشرفتهای اجتماعی جوامع مدرن، در یک دهۀ اخیر، با ظهور گروههای تندرو و بنیادگرای مذهبی، بار دیگر، جوامع بشری شاهد رفتارهای خشونت آمیز است که دو گروه از این گروههای تندرو و بنیادگرا گروه «طالبان» و «داعش خراسان» هستند که براساس تفسیرهای خویش از اسلام، عامل کشتار تعداد زیادی از مسلمانان در افغانستان بوده اند و هنوز به روشهای مختلف ادامه دارد.

در گزارش 2024 «کمیسیون جهانی آزادی مذهبی ایالات متحده امریکا»، در بخش افغانستان، به این موضوع پرداخته شده است. در این گزارش، وضعیت آزادی مذهبی در افغانستان نگران کننده است. زیرا، بسیاری از رهبران طالبان، شیعیان را مسلمان نمی‌دانند و کافر تلقی می‌کنند. براساس چنین دیدگاهی، ازدواج بین شیعیان و پیروان اهل سنت، ممنوع شده است. با توجه به تفسیر مذکور، شیعیان افغانستان، با محدودیت ها و ممنوعیتهای متعددی مواجه هستند. آنها نه تنها نمی‌توانند آزادانه بسیاری از مناسک مذهبی و سنتی خویش را اجرا کنند، بلکه با قتلهای هدفمندی مواجه می باشند. چندین انفجار در مساجد شیعیان در نقاط مختلف افغانستان اتفاق افتاده است که همۀ آنها هدفمندانه انجام شده اند. همچنین، چندین تن از علمای شیعه در شهرهای مختلف افغانستان، کشته شده اند.

در گزارش مذکور، تصریح شده است که بسیاری از مطالب فقهی شیعه که در کتب درسی مکاتب و دانشگاهها درج شده بود، حذف شده است و از سوی طالبان دستور داده شده است که حذف گردند و تدریس نشوند. این در حالی است که براساس قانون اساسی دولت جمهوریت، مذهب جعفری یکی از مذاهب رسمی افغانستان بود و در این چارچوب حقوقی، فقه جعفری نیز به عنوان یک رشته تحصیلی، در برخی دانشگاهها ارائه می‌گردید یا حداقل به عنوان برخی از دروس عمومی، در دانشگاهها تدریس می‌گردید.

حتی یکی از رهبران طالبان که والی هرات به نام نور احمد اسلام جار نیز میباشد، کتابی را تحت عنوان «معتمد ماترید من معتقد ماترید» تالیف و منتشر کرده است که براساس آن، شیعیان مسلمان تلقی نمی‌شوند و حتی دشمن اهل سنت ذکر شده اند که چنین دیدگاهی، زمینه را برای افراد تندرو و بنیادگرا برای حملات متعدد بر علیه شیعیان و اماکن مذهبی آنها فراهم کرده است.